Όταν η περιοχή αυτή κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς έλαβε το όνομα «Ρουμλούκι», που σημαίνει «τον τόπο που έχει Ρωμιούς», «Ρωμιότοπος».
Η εύφορη αυτή πεδιάδα φυλάσσονταν επιμελώς από ομάδες σημαντικών αρματολών των γύρω βουνών, οι οποίοι το Δωδεκαήμερο κατέβαιναν στα χωριά και εισέπρατταν από κάθε σπίτι τον ετήσιο μισθό τους. Η ετήσια «επίσκεψη» των αρματολών στα χωριά του Ρουμλουκιού αναπαρίσταται μέχρι σήμερα στο έθιμο «Ρογκάτσια». Τότε ορισμένα μεγάλα ή εύπορα χωριά διατηρούσαν τοπικές ένοπλες φρουρές, όπως επιβεβαιώνει και το τραγούδι:
Οι Γιδιώτις οι Μανιώτις όπ’ να πάνουν μόν’ πινιούντι:
-Του χουργιό μας δεν πατιέτι, έχουμι χίλια ντουφέκια,τιτρακόσια παλικάρια κι ιβδουμήντα-δυό κουράσια
Ήδη από τον 18ο αιώνα είχε οργανωθεί συστηματικά η εκπαίδευση στην περιφέρεια αυτή, χάρις στη δράση του φωτισμένου επισκόπου Καμπανίας Θεόφιλου (1749-1795), ο οποίος βεβαίωνε ότι «εις τον Γηδάν έχουσί τινα εντόπιον παιδαγωγούντα τους παίδας και εις άλλα ομοίως οι ιερείς». Στο Καψοχώρι είχε κονάκι-ησυχαστήριο, όπου λειτουργούσε σχολή και βιβλιοθήκη με αδελφότητα μοναχών.
Το καλοκαίρι του 1775 ο Κοσμάς Αιτωλός λειτούργησε και δίδαξε στο ναό του Αγίου Αθανασίου του Γιδά ενώπιον των κατοίκων όλων των γύρω χωριών. Παρότρυνε το πλήθος να κτίζουν εκκλησίες και σχολεία.
Ο Αλή πασάς επέκτεινε μέχρις εδώ το βιλαέτι του κι άρπαξε πολλά εύφορα τσιφλίκια. Από το αρχείο του έχουμε την πρώτη παλιότερη (1809) αναφορά του ονόματος της περιοχής: «Σαν εύγουν αυτά τα μπαϊράκια [γενιτσάρων από τη Θεσσαλονίκη], έχω σκοπόν να εύγω εις το Ρουμλούκι εις το τζεφλήκι, και θέλω να γκιορουστίσω [συναντηθώ] με τον εφέντην».
Στον Ι.Ν. Κοιμήσεως Θεοτόκου Αλεξάνδρειας σώζεται ένας ενεπίγραφος επιτύμβιος σταυρός του Γιδά με χρονολογία «1820».
Ο Ζήσης Γηδιώτης κατέφυγε στον Όλυμπο και έγινε κλεφταρματολός υπό τον Μήτρο Λιακόπουλο. Έλαβε μέρος στην επανάσταση, συνέχισε τον αγώνα στη νότια Ελλάδα και καταχωρήθηκε στα αρχεία της στρατιωτικής εξεταστικής επιτροπής του Αγώνος στα με αρ. 3.571/1826, 358 και 474 έγγραφά της, που σώζονται στο κουτί 110 του Αρχείου Αγωνιστών.
Το 1821 πολλά χωριά υπέστησαν στην εκδικητική μανία του Μπαϊράμ πασά, ο οποίος ανέφερε ότι: «[…] τους απίστους τούτους εξόντωσα και απήλειψα από προσώπου γης […] χωρία αυτών, […] αυτούς μεν του ιδίους διεπέρασα εν στόματι ρομφαίας, τας γυναίκας και τα τέκνα τα εξηνδραπόδισα, τα υπάρχοντά των διένειμα μεταξύ των πιστών νικητών, τας εστίας δε αυτών παρέδωκα εις το πύρ και την τέφραν, ώστε φωνή αλέκτορος να μη ακούηται πλέον εις αυτάς»
Το 1822 από την πεδιάδα αυτή διήλθαν τα οθωμανικά στρατεύματα για να πολιορκήσουν τη Νάουσα με επικεφαλής τον βαλή Θεσσαλονίκης Εμπού Λουμπούτ, ο οποίος είχε εκδώσει στις 27.3.1822 (ή 15.4.1822) την εξής διαταγή του: «[…] αποφάσισα όπως εκστρατεύσω αυτοπροσώπως […]. Γι’ αυτό […] φροντίσετε να συγκεντρώσετε τάχιστα […] ανάλογη ποσότητα τροφίμων, που θα χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες του υπό εμέ στρατεύματος των πιστών κατά τη διάβασή του από το Ρουμλούκι […].
Μετά την καταστροφή της Νάουσας ο Ζαφειράκης και ο Γιαννάκις Καρατάσιος με δώδεκα μόνο άνδρες κατέφυγαν στο μεταξύ Σταυρού και Επισκοπής δάσος Σουφουλιό. Εκεί, όταν αναζήτησαν τρόφιμα, περικυκλώθηκαν από καταδιωκτικό απόσπασμα και μετά από σκληρή μάχη θανατώθηκαν όλοι.
Ομάδες φυγάδων επαναστατών όταν έφθασαν στον πόρο του Αλιάκμονα, «Καράβι» [Κουλούρας], συγκρούστηκαν με τη φρουρά. Σ’ εκείνη τη μάχη «Ο [Γ.] Συρόπουλος πληγωθείς (κατά) τον πόδα […] και κακώς έχων, δεν ηδυνήθη ουδέ την ιδίαν αυτού οικογένειαν να σώσει».
Στη συνέχεια οι Οθωμανοί στράφηκαν εναντίον των χωριών που είχαν επαναστατήσει και των μοναστηριών που βοήθησαν τον Αγώνα.
Ο Ν. Κασομούλης έγραψε ότι: «Έπειτα από 9 ή 10 ημέρας […] είδομεν ένα εσπέρας καιγόμενα όλα τα χωρία του κάμπου […] Επυρπολούντο το ένα μετά το άλλο τα χωριά του Ρουμλουκιού, και καθόλην την έκτασιν […] παντελής δε καταστροφή και ερήμωση είχε εξαπολυθεί εναντίον των χριστιανών της περιφέρειας εκείνης».
Επίσης ο V. Berard έχει γράψει: «Τον Ιούνιο του 1822 από το πέρασμα του Μαχμούτ πασά, άντρες ακρωτηριάστηκαν και απαγχονίσθηκαν, γυναίκες ρίχτηκαν στη θάλασσα, αγόρια αρπάχτηκαν και σουνουτεύτηκαν, παιδιά ψήθηκαν στη σούβλα. Το Ρουμλούκ είχε σχεδόν ερημωθεί».
Εύγλωττο και το τραγούδι: «Πουτές κι δεν πατήθηκιν η έρημη Μιλίκι / κι τώρα ιπατήθηκιν η έρημη Μιλίκι / Πήραν μαννίτσις μι πιδιά κι πιθιρές μι νύφις / Μας πήραν κι μια παπαδιά μι πέντι νυφουπούλις».
Ο τραγικός επίλογος γράφηκε με την από εδώ θλιβερή διέλευση των αιχμάλωτων γυναικόπαιδων της Νάουσας, που τα οδηγούσαν στα σκλαβοπάζαρα της Θεσσαλονίκης.
Σχετικά πρόσφατα μάθαμε ότι στο Μουσείο Πορτίτσας Καρδίτσας διασώθηκε ένα σημαντικό κειμήλιο, ένα ασημένιο θυμιατό από το Καμποχώρι (παλιά Τριχοβίστα) του Δήμου Αλεξάνδρειας, που τότε προφανώς το αφαίρεσαν ως λάφυρο οι Οθωμανοί και στη συνέχεια διασώθηκε στη Θεσσαλία. Το κειμήλιο φέρει την επιγραφή:
«ΤΩ ΠΑΡΟΝ ΘΙΜΙΑΤΟS ΤΟΥ ΑΓηΟΥ ΓΕΟΡΓΙΟΥ ΑΠΟ ΧΟΡΙΟΝ
ΤΡΙΧΟΒΙΣΤΑ ΔΙΑ CΙΝΔΡΟΜIΣ ΘΟΔΩΡΑΚΙ ΧΘΕΟΧΑΡΙ 1821».-
Έρευνα, επιμέλεια: Γιάννης Δ. Μοσχόπουλος
#pgnews #ΚΕΝΤΡΙΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ #ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
